Van de negen vormen van niet integer gedrag is belangenverstrengeling de meest waargenomen vorm die politieke ambtsdragers menen te zien bij collega’s. Daarnaast is agressie en geweld tegen lokale politici in vergelijking met 2020 verder toegenomen. Dit betreffen enkele resultaten uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022 die I&O Research in samenwerking met BING uitvoerde in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).
De Monitor Integriteit en Veiligheid geeft inzicht in de mate waarin politieke ambtsdragers in het decentraal bestuur (gemeenten, provincies en waterschappen) te maken krijgen met agressie en geweld door burgers en de wijze waarop hier beleidsmatig mee wordt omgegaan. Daarnaast geeft de monitor inzicht in het integriteitsbewustzijn en de ervaringen van politieke ambtsdragers, medewerkers, secretarissen en griffiers.
Deelnemers enquête en verdiepende interviews
De resultaten van het onderzoek zijn gebaseerd op enquêteresultaten en verdiepende interviews over de thema’s integriteit en veiligheid. In totaal hebben 3033 politieke ambtsdragers, 1434 medewerkers uit een panel van ICTU en secretarissen en griffiers van 133 gemeenten, acht provincies en tien waterschappen de enquête ingevuld. In het verlengde van de enquêtes is een verdiepend onderzoek uitgevoerd onder 26 overheidsorganisaties verdeeld over verschillende bestuurslagen, van uiteenlopende omvang en verspreid over het land. Er is onder meer gesproken met (gemeente)secretarissen, griffiers, coördinatoren integriteit/weerbaarheid en HR-adviseurs.
Integriteit
Een meerderheid van de ondervraagde medewerkers is bekend met onderdelen van het integriteitsbeleid. Dit geldt met name voor de regels over het omgaan met vertrouwelijke informatie en in mindere mate voor de taken van de vertrouwenspersoon, de geldende gedragscode en de regeling voor het melden van misstanden. De meesten ervaren een grijs gebied tussen integer en niet-integer gedrag, waarbij het bespreken van dilemma’s aan de hand van casuïstiek voor hen een gewenste manier is hier aandacht aan te geven. De overgrote meerderheid (90%) vindt dat collega’s zich inzetten om de taken zo goed mogelijk uit te voeren. Ook vertrouwt men erop dat collega’s de waarheid spreken. Over het algemeen zijn medewerkers positief over hun leidinggevende als het gaat om aspecten van (ethisch) leiderschap. Circa driekwart meent dat hun leidinggevende eerlijk is. Een ongeveer even grote groep vindt dat hun leidinggevende veel waarde hecht een ethische waarden.
Na belangenverstrengeling zijn het meestemmen over zaken met persoonlijk belang en misbruik maken van of niet vertrouwelijk omgaan met gevoelige informatie, vormen van niet-integer gedrag die politieke ambtsdragers zien bij collega ambtsdragers (figuur 1). Het overheersende gevoel bij integriteitsfunctionarissen ten aanzien van de mate waarin vermoedens van misstanden worden gemeld, is dat niet alles wat wordt waargenomen ook wordt gemeld, ondanks aanmoedigingen om dit altijd te doen. Ook het begrip ‘melding’ is niet eenduidig. Waar in sommige organisaties een melding als een officiële stap wordt beschouwd, leggen anderen vooral de nadruk op het in gesprek gaan.
Bron: Factsheet Monitor Integriteit en Veiligheid 2022
Veiligheid
Het percentage politieke ambtsdragers bij decentrale overheden dat vanuit hun functie te maken had met agressie of geweld, is gestegen van 23 procent in 2014 naar 49 procent in 2022. Ook ernstige incidenten nemen in aantal toe. Daarnaast vindt agressie vaker plaats via sociale media. Bijna een kwart (23%) van de politieke ambtsdragers die agressie meemaakten, zegt dat zij hun eigen gedrag op sociale media hebben aangepast, bijvoorbeeld door minder berichten te plaatsen of door minder op bepaalde platforms te kijken. Bijna de helft (47%) ondervindt nadelige gevolgen van incidenten. Dit uit zich vooral in een afname van het werkplezier.
Van de ambtenaren die contact hebben met burgers, heeft 33 procent te maken gehad met een vorm van agressie, bedreiging of intimidatie, waarbij verbale agressie het meest voorkomt. Bijna acht op de tien medewerkers bespreken het incident met iemand anders. Dit is meestal een collega of de direct leidinggevende. Incidenten die als ernstig zijn ervaren, worden vaker besproken, maar ook minder ernstige incidenten worden door drie op de vier medewerkers met anderen besproken.
Bron: Factsheet Monitor Integriteit en Veiligheid 2022 en Veiligheid 2022 – politieke ambtsdragers
Bovenstaande geeft maar een beperkt deel van de resultaten weer. De volledige rapportage, de samenvatting en bijbehorende factsheet zijn te vinden op de website van de Rijksoverheid. Voor meer informatie over het onderzoek of informatie over de opgetekende thema’s kunt u uiteraard ook contact opnemen met BING info@bureauintegriteit.nl of via 033 – 2474300.
