Nu het zomerreces is aangebroken, keert de rust in veel gemeenten terug. Sinds de gemeenteraadsverkiezingen in maart, is er veel en druk onderhandeld over nieuw te vormen coalities. Dat waren soms moeizame processen, maar niet zonder resultaat.
Eerder schreven wij al dat de (kandidaat-)wethouders – op aandringen van verschillende CdK’s – in veel gemeenten zouden worden onderworpen aan een integriteitsscreening. Met de resultaten van onze eigen onderzoeken en adviezen inmiddels in de hand, komt de vraag op: hoe integer zijn onze lokale bestuurders?
Risicoanalyse
Helaas moeten wij deze vraagstelling echter direct naar de prullenbak verwijzen. Los van het feit dat de vraag al dusdanig fundamenteel van aard is dat niemand haar kan beantwoorden, is een integriteitsscreening niet gericht op het geven van een oordeel over de ‘integriteitgeschiktheid’ van personen in de zin van goed of fout.
Een screening geeft immers geen antwoord op de vraag of iemand integer is of niet, maar is nu juist bedoeld om de kandidaat en zijn omgeving in staat te stellen om misstappen te voorkomen. De term ‘risicoanalyse’, die vooral in Limburg wordt gebruikt, sluit daarom wellicht beter aan bij deze bedoeling. Wij hebben dan ook niemand de maat genomen, al is die boodschap soms moeilijk uit te leggen. Daarom pakken wij er enkele cijfers en voorbeelden bij.
Cijfers en voorbeelden
BING heeft in de afgelopen periode 99 (kandidaat-)wethouders gescreend, verspreid over 27 gemeenten door heel Nederland. Dit waren wat ons betreft stuk voor stuk leuke en ontspannen gesprekken. In geen enkel geval heeft de screening geleid tot terugtrekking van de kandidaat uit de procedure. Wel hebben wij in iets minder dan de helft van deze gevallen geadviseerd om nadere afspraken te maken, bijvoorbeeld om de zuiverheid van de besluitvorming te waarborgen en eventuele kritische vragen hieromtrent te voorkomen.
Om een voorbeeld te geven: in een geval was een beoogd portefeuillehouder Zorg en Welzijn afkomstig van een zorginstelling. Dit betrof een private partij die in het werkveld van de betreffende portefeuille opereert en bovendien binnen de gemeentegrenzen actief is. Het is daarom niet denkbeeldig dat de wethouder in spe zijn vorige werkgever vanuit zijn nieuwe rol zal tegenkomen.
Met zijn installatie als wethouder, zou hij zijn huidige hoofdfunctie beëindigen en zou er geen formele relatie meer bestaan, noch zou er een terugkeergarantie zijn. Niets aan de hand, zou men zeggen. Desalniettemin kan men ervoor kiezen om elke twijfel over de loyaliteit van de wethouder bij voorbaat te voorkomen, door in voorkomende gevallen systeemwaarborgen aan te brengen. Wanneer er in de toekomst een aanbesteding plaatsvindt waarbij de betreffende zorginstelling is betrokken, is de werkafspraak dat een collega-collegelid meekijkt. Niet omdat we moeten twijfelen aan de objectiviteit van de wethouder in kwestie, maar wel om de twijfel niet te laten ontstaan. De huidige praktijk leert ons helaas dat twijfels al snel kunnen ontaarden in beschadiging van personen: loopbanen kunnen in de prille knop worden gebroken.
Naast het treffen van maatregelen, zijn diverse andere adviezen gegeven, zoals het zich laten vertegenwoordigen bij het indienen van een bezwaarschrift, het melden van een bepaalde relatie, het geven van openheid over een persoonlijke kwestie of privéconflict, het correct vermelden van nevenfuncties, het oplossen van een handhavingskwestie, alsmede adviezen omtrent de wijze van communiceren en het informeren van de raad over de woonsituatie, enzovoorts.
Sommige adviezen hadden daarnaast betrekking op het nader ontwikkelen van de ‘integriteitsantenne’. Het erkennen en herkennen van valkuilen, vraagt immers om een stukje bewustzijn. Kandidaten met maar weinig bestuurlijke ervaring, moeten groeien in hun nieuwe rol. De veelal vertrouwde rol als volksvertegenwoordiger, waarbij het primair gaat om het verdedigen van partijpolitieke belangen en de belangen van de achterban, vraagt wellicht om andere competenties. Nieuwe vaardigheden moet men zich snel eigen maken en zelfs op kleine fouten, ingegeven door onervarenheid, kan men worden afgerekend. Burgemeester en wethouders opereren, meer dan ooit, in een glazen huis.
Tot slot
Veel gemeenten hebben ervoor gekozen om bij de start van de nieuwe raads- en collegeperiode, aandacht te schenken aan integriteit. Door het onderwerp direct aan het begin van een nieuwe vierjaarstermijn op tafel te leggen, bewerkstelligt men dat er een fundament kan worden gelegd voor wat betreft een gemeenschappelijke taal en gedeelde waarden. Alertheid blijft echter ook in de komende vier jaar geboden. Ons advies voor de toekomst? Blijf de klokken af en toe gelijk zetten met elkaar.
Hoe dat te doen? Neem gerust contact op.
