Hoe kijkt een Griek uit de oudheid naar onze huidige Westerse samenleving? Wellicht lijkt dit een irrelevante vraag, maar kijkend naar integriteit komt daar een interessant perspectief naar voren. Naast adviseur bij BING, ben ik een masterstudent Filosofie van cultuur en bestuur. In deze master wordt de moderne tijd filosofisch geduid. Zo kijken wij naar wat filosofen als Plato en Aristoteles ons kunnen leren. In deze blog schets ik een oude Griekse opvatting van integriteit en hoe deze zich verhoudt tot de tijd waarin wij nu leven, ruim 2.000 jaar later.
‘Integriteit’ stamt af van het Latijnse woord intagros, een samenvoeging van in– (niet) en het Latijnse werkwoord tangere (aanraken). Integriteit is iets wat niet aangeraakt is, nog intact en één geheel is, volgens de oude Grieken. Voor ons zou dat betekenen dat wij één geheel zijn: één persoonlijkheid uit één stuk, zonder interne conflicterende opvattingen. Het goede doen, ofwel integer handelen, stond voor de oude Grieken gelijk aan ‘ken uzuelf’; wees één geheel. Het betekent dat ons handelen overeenkomt met onze denkbeelden. Dit kan soms best lastig zijn. Je vindt het bijvoorbeeld belangrijk om fit en gezond te zijn, maar om vervolgens structureel naar de sportschool te gaan is te veel gevraagd. Je wilt graag goedkoop voedsel, maar tegelijkertijd moet het voedsel duurzaam en biologisch geteeld zijn. Enerzijds wil je minder CO2 uitstoten, maar anderzijds moeten die nieuwe schoenen wel de dag na bestelling bezorgd worden. Dit zijn voorbeelden van enkele (interne) contradicties waar wij dagelijks mee te maken (kunnen) krijgen. Het zijn contradicties die onze persoonlijke integriteit onder druk zetten, in ieder geval volgens de oude Grieken.
De keuzevrijheid die wij nu hebben – en de keuzestress die daarmee gepaard gaat – legt extra druk op onze integriteit. Tijdens mijn masteropleiding komt de individualisering van de maatschappij naar voren. Deze individualisering heeft ons – over het algemeen – losgetrokken van het collectief. Het gevolg hiervan is dat wij niet alleen meer vrijheid ervaren – omdat wij in grote mate afscheid hebben genomen van tradities en sociale en culturele normen en verbanden – maar ook dat wij de directe consequenties van ons handelen in mindere mate onder ogen hoeven te zien. Veel is gedigitaliseerd, procesmatige en efficiënt ingericht en daarmee op afstand van ons komen te staan. Wij hebben geen beeld meer bij wie ons eten of onze kleding maakt of onze iPhone in elkaar zet. Een geïndividualiseerde samenleving is geworden tot een onpersoonlijke samenleving. Dit betekent dat wij eerder tegenstrijdige gedachten of opvattingen hebben of handelen in strijd met onze eigen normen en waarden. We hebben de vrijheid om het hele jaar door aardbeien, avocado’s of asperges te eten terwijl we tegelijkertijd duurzaamheid belangrijk vinden. Zodoende kan vrijheid leiden tot een verbrokkeld mens; niet integer, zouden oude Grieken zeggen: wie a zegt, moet namelijk ook a doen.
Wij zijn dus meer dan ooit aangewezen op ons eigen morele kompas en het handelen volgens dat kompas. De (technologische) vooruitgang van de afgelopen decennia heeft ons veel gebracht, zowel in welvaart als welzijn. Tegelijkertijd is door de loskoppeling van het individu van haar gemeenschap, meer druk komen te staan op de persoonlijke integriteit en juist dat zorgt voor meer verantwoordelijkheid. Integriteit is veeleisend. Eisen die ook vrijheidsbeperkend kunnen zijn. Volgens de oude Grieken zelfs dusdanig dat men pas integer is, als iemand geen interne contradicties met zich draagt. Iets wat lastig kan zijn in ons geïndividualiseerde tijdperk met talloze verleidingen.
Bij BING leggen wij de nadruk op integer handelen in relatie tot onder meer de wet- en regelgeving, gedragscodes en maatschappelijk gedragen normen. Desalniettemin kan de Latijnse vertaling van het woord integriteit ons wel – in ons persoonlijk doen en laten – een spiegel voorhouden.
