De titel van dit blog zal waarschijnlijk enkele wenkbrauwen doen fronzen. Want integriteit is toch belangrijk? Zeker, begrijp mij dan ook niet verkeerd: integriteit vormt een van de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. Ik doel echter op een fenomeen uit de praktijk, dat zich steeds vaker lijkt te openbaren: integriteit benaderen als thema ‘waar we iets mee moeten’.
Juiste toon en taal ontbreken
Welnu, het besef dat integriteit aandacht verdient is anno 2017 in veel organisaties aanwezig – en gelukkig maar. In de praktijk blijkt het echter lastig om er handen en voeten aan te geven. We zien leidinggevenden die worden geacht het onderwerp aan te snijden in functioneringsgesprekken, bestuurders die zich afvragen hoe integriteit ‘op de agenda’ kan worden gezet. Waar het dikwijls aan ontbreekt is het vermogen om de juiste toon en taal te vinden om in preventieve zin een zinnige dialoog over integriteit te voeren.
Een medewerker die in zijn functioneringsgesprek wordt gevraagd ‘of er nog wat te melden is over integriteit’ – omdat het immers op het lijstje met bespreekpunten van zijn leidinggevende staat – zal waarschijnlijk zijn geneigd daar een kort en doorgaans ontkennend antwoord op te geven. En de bestuurder die het onderwerp zonder duidelijke aanleiding ter bespreking in een werkoverleg inbrengt, zal mogelijk op weerstand stuiten: ‘zijn wij hier soms niet integer?’
Kwetsbaarheden zijn inherent
Toch is het van groot belang. Kijk alleen maar naar inherente kwetsbaarheden binnen een (overheids)organisatie, zoals het innen van belastingen of leges, het uitbesteden van werk door middel van opdrachten of aanbestedingen, het uitkeren van subsidies, het verlenen van vergunningen of de omgang met privacygevoelige informatie. Stuk voor stuk werkprocessen waarbij de integriteit van de persoon die ‘aan de knoppen draait’ onder druk kan komen te staan. Ofwel uit kwade wil, ofwel vanwege de omstandigheden – denk aan groepsdruk, schulden, verkeerd voorbeeldgedrag – ofwel omdat druk wordt uitgeoefend door derden met een eigen belang.
Aandacht voor integriteit is dus belangrijk. Maar een eenmalige interventie – vaak naar aanleiding van een incident – maakt weinig verbeeldingskracht los. Integriteit is geen computercursus, waar je de nieuwste trucs bijgeleerd krijgt. Integriteit heeft meer weg van muziek: je moet het instrument meester zijn, de taal (noten) begrijpen en enige aanleg hebben om ermee aan de slag te kunnen in de praktijk. Van de leiding en het bestuur binnen een organisatie vraagt dit om commitment, lef en vaardigheden, naast de bestaande gereedschapskist met (juridische) instrumenten. Een muziekinstrument bespelen vergt oefening en geduld.
Beheersen is niet alleen regels stellen
Tegenover (integriteits)risico’s en kwetsbaarheden staan beheersmaatregelen. Daarbij wordt vaak gedacht aan het stellen van regels. Maar beheersing houdt ook in dat risico’s in beeld zijn (bewustzijn) en dat wordt geïnvesteerd in een cultuur op de werkvloer waarbij mensen worden gemotiveerd om intrinsiek de goede dingen te doen. Sommige risico’s zijn nu een keer niet af te dekken door (nog) meer regels te stellen.
In het bewerkstelligen van een integere organisatiecultuur ligt de opdracht. De ‘compliance’ niet op orde hebben, terwijl het management van goede wil is, betekent dat de organisatie aan het einde van de dag nog altijd kwetsbaar zal zijn. En als op papier alles goed op orde is, maar in de organisatiecultuur integriteit geen rol speelt, ontstaat ‘schijnheilig’ en daarmee eveneens kwetsbaar bestuur. Bekend is het fenomeen waarbij vier handtekeningen nodig zijn voor de inkoop van goederen – achteraf blijkt dat iedere persoon die zijn handtekening plaatste erop vertrouwde dat de andere drie wél hun huiswerk hadden gedaan.
Tot slot
Maak het onderwerp integriteit onderdeel van je identiteit als organisatie: wie zijn wij, wat zijn onze waarden en waar staan we voor? Draag die waarden uit. Bouw een toetsing aan die waarden in, in de routines van de organisatie: in functioneringsgesprekken, gedurende werkoverleggen, bij het aannemen van nieuw personeel, in kwetsbare werkprocessen, enzovoorts. Integriteit is dan geen thema, maar bedrijfsvoering. Integriteit is als muziek – de juiste toon op de juiste momenten, liefst met mooie instrumenten.
Meer weten? Neem gerust contact op.
