Welke rol speelt integriteitsscreening (risicoanalyse integriteit) in de benoeming en installatie van nieuwe wethouders in gemeenten? In dit artikel legt Peter Werkman, directeur en partner bij BING, uit wat een integriteitsscreening is en hoe dit bijdraagt aan het bewaken van integriteit binnen gemeenten. Mogelijke integriteitsrisico’s inzichtelijk maken, handvatten om mogelijke risico’s te vermijden en meer bewustzijn van integriteit onder (nieuwe) wethouders.
Iedere vier jaar kennen we bij BING een periode van bijzondere bedrijvigheid: na de verkiezingen voor de gemeenteraden worden in heel Nederland nieuwe wethouders benoemd. Maar voordat een benoeming aan de orde is en de wethouder geïnstalleerd wordt tijdens een gemeenteraadsvergadering, zijn zij steeds vaker onderwerp van een integriteitsscreening. Als onafhankelijk onderzoeksbureau voert BING in deze periodes dus veel integriteitsscreenings uit voor gemeenten. Dit zorgt ervoor dat de nieuwe ambtsperiode goed van start gaat, met aandacht voor integriteit en kennis van eventuele integriteitsrisico’s.
Wat is een integriteitsscreening?
We spreken bij BING van een risicoanalyse integriteit in plaats van integriteitsscreening. Het is het inventariseren van mogelijke integriteitskwetsbaarheden van niet alleen kandidaat-wethouders, maar zo’n risicoanalyse kan ook wenselijk zijn voor nieuwe werknemers of raadsleden. Deze screening wordt meestal uitgevoerd door een extern onderzoeksbureau dat onder andere mogelijke belangenverstrengelingen, (strafrechtelijke) antecedenten en persoonlijke omstandigheden onderzoekt.
De integriteitsscreening van kandidaat-wethouders wordt meestal uitgevoerd in opdracht van de burgemeester. In sommige gevallen kiest de burgemeester er zelf voor ook een integriteitsscreening te doorlopen. Naast kandidaat-wethouders komt het in het openbaar bestuur ook voor dat raadsleden en ambtenaren in gevoelige of kwetsbare functies, zoals een secretaris of ambtenaren werkzaam in openbare orde en veiligheid, onderwerp zijn van een risicoanalyse integriteit.
Buiten de ambtelijke omgeving worden nieuwe werknemers soms ook gevraagd mee te werken aan een integriteitsscreening, dit zien we vaker bij hooggeplaatste functies zoals directeuren, commissarissen en andere toezichthouders. Ook deze screening wordt regelmatig door BING uitgevoerd.
Integriteitsscreening maakt mogelijke integriteitsrisico’s inzichtelijk
Anders dan de naam misschien doet vermoeden is een integriteitsscreening niet iets waarvoor je kunt slagen. De integriteitsscreening is een preventief middel met als doel mogelijke kwetsbaarheden, integriteitsrisico’s bloot te leggen.
“Integriteitsscreening roept een gevoel op dat je deugt, integer bent, als je door de screening heen komt. Dat is eigenlijk met een dergelijk onderzoek niet hard te maken, omdat het een momentopname is en omdat de bronnen waar we uit putten beperkt zijn en deels aangeleverd moeten worden door de persoon in kwestie. Belangrijker is dat dit niet de insteek van een integriteitsscreening is. We oordelen niet of iemand geschikt of ongeschikt is, maar analyseren waar iemand kwetsbaar is en adviseren hoe deze kwetsbaarheden vermeden kunnen worden of welke beheersmaatregelen getroffen kunnen worden. Een eventueel oordeel dat iemand te kwetsbaar is voor een functie als wethouder ligt bij de opdrachtgever.” – Peter Werkman, directeur en partner bij BING
Integriteitsscreening biedt wethouders inzicht en handvatten om integriteit te bewaken
Hoewel de opdracht voor een integriteitsscreening vanuit de burgemeester komt dient het onderzoek vooral de wethouder zelf. Bewust stilstaan bij je reputatie, zakelijke belangen, andere functies en of je vatbaar bent voor beïnvloeding voorkomt dat je uitglijdt over de spreekwoordelijke bananenschil:
“(Kandidaat-) wethouders zijn meestal maatschappelijk betrokken mensen die bijvoorbeeld al raadslid zijn of actief in een bestuur of andere soortgelijke nevenfunctie. Wanneer je in een nieuwe functie zoals wethouder invloed kan hebben op besluiten, is het goed om te onderzoek waar dat gaat schuren om zo te voorkomen dat dit werkelijk gebeurt.” – Peter Werkman, directeur en partner bij BING
Uit de screening volgt een advies met beheersmaatregelen waarmee deze risico’s vermeden kunnen worden, bijvoorbeeld het neerleggen van een nevenfunctie of het niet opnemen van een bepaalde bestuurlijke kwestie in de portefeuille. Deze adviezen bieden de wethouder de nodige handvatten om met eventuele kwetsbaarheden om te gaan en hun integriteit te beschermen.
Het advies wordt doorgaans ter harte genomen en we zien ook steeds vaker dat een kandidaat-wethouder zelf al besluit bepaalde aanpassingen te maken. In dat geval toetsen we ook welk effect die aanpassingen hebben op de mogelijke kwetsbaarheden.
Integriteitsscreening vergroot bewustzijn rond integriteit
Hoewel het primaire doel van een screening is om eventuele kwetsbaarheden bloot te leggen, is een waardevol neveneffect dat de betrokkenen zich beter bewust worden van integriteit en wat dit betekent in hun (nieuwe) rol.
Hoewel een integriteitsscreening nog niet bij wet verplicht is wordt deze steeds vaker uitgevoerd en is het bij de installatie van een nieuwe coalitie of nieuwe wethouders gedurende de bestuurlijke rit in Nederlandse gemeenten al gebruikelijk te noemen. Dit draagt, samen met de groeiende aandacht voor integriteit in publieke functies, bij aan het bewustzijn rond integriteit. Ook in het voortraject van verkiezingen en benoemingen wordt aandacht besteed aan integriteit en de screening zodat kandidaten weten wat ze kunnen verwachten.
Integriteitsscreening door BING
Peter Werkman is directeur en partner bij BING. In deze functie leidt hij onder andere onderzoeken en adviesopdrachten rond integriteit, fraude, risicobeheersing, bestuurlijk-juridische kwesties en omgangsvormen. BING werkt vaak met en voor gemeenteraden en bestuurders. Meer weten over de ondersteuning die we bieden, bijvoorbeeld op het gebied van screening? Neem dan contact op via peterwerkman@bureauintegriteit.nl of bel 033 2474300.
