Digitaliseren is modern. Dat is geen nieuws, want we weten: digitaliseren is (meestal) efficiënt, in zoverre dat het grote aantallen kan bedienen en dat is op vele gebieden een noodzaak. De laatste tijd zie ik dat ook voor het bevorderen van de integriteit steeds vaker gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die de digitale wereld biedt. Zo kennen verschillende organisaties online leerprogramma’s en testen om kennis en bewustzijn omtrent integer werken te vergroten. Dat is efficiënt, want honderden medewerkers kunnen werken met één programma. Ethische vraagstukken worden vormgegeven in vragen en multiple choice antwoorden. Dat kan zelfs resulteren in het uitreiken van certificaten. Een diploma integriteit…..?
Er is een verleiding om het werken aan integriteit te versmallen tot een digitaal integriteitstraject. Is dat toereikend? Er blijkt de aanname te zijn, dat je met voorgeprogrammeerde programma’s, die je individueel als module, test, of e-learning doorloopt, voldoende kennis en bewustzijn traint, die nodig zijn om integer te werken.
Deze aanname klopt, zolang het over het vergroten van feitenkennis gaat: je kunt leren wat de gedragscode meldt, waar een vertrouwenspersoon voor is en wat de regels, protocollen, de kernwaarden zijn van je organisatie en waar medewerkers in het algemeen tegenaanlopen als dilemma.
Maar deze aanname klopt niet zodra je integer (samen)werken wilt bevorderen. Dat vraagt om veel meer; om delen van ervaring, van onverwachte nieuwe bijzondere situaties uit de eigen werkpraktijk, van gevoelens, het vraagt om inleven in elkaars standpunten en het toetsen daarvan bij elkaar, om afwegingen maken, onderzoeken, bespreken, het gaat om aanspreken, om het bijstellen van regels en afspraken waar nodig, om uitzonderingen maken, om nieuwe paden uit te zetten, nieuwe paden te betreden. Het gaat om dat wat (nog) niet is vastgelegd, of niet vast te leggen is.
Integer werken betreft levende relaties tussen mensen. Het is precies een ander mens dat een appel op jou doet, dat jouw gewoontes doorbreekt, die jouw blinde vlekken laat zien, die jouw gedachtegang betwijfelt. Als jouw morele gevoel werkt, word je geraakt door dat appel. Dat werkt niet achter een beeldscherm, want daar kun je wegduiken, sociaal wenselijke antwoorden geven zonder blikken (van een ander) of blozen (van jezelf).
De vrijheid van de existentie, namelijk hier en nu samen bepalen wat moreel te verantwoorden is, wordt ingekaderd binnen digitale keuzeprogramma’s, waar je niet direct aanspreekbaar bent. Waar je je kunt verbergen met het feit dat je gedrag wellicht afwijkt van je mening, waar je niet wordt geconfronteerd met de vraag waarom dat zo is. Waar je niet de ruimte ervaart dat te onderzoeken.
De morele vraag erkent dat er tussen mensen verschillende dimensies tegelijkertijd aanwezig zijn, dimensies die in de eendimensionaliteit van het digitale verdwijnen. Noem het geest, betrekking, het steeds kunnen vernieuwen van een idee, van een overtuiging, van een keuze. Kwetsbare noties, die makkelijk met een armbeweging van tafel te vegen zijn. Zeker als je denkt dat kennis en bewustzijn te reduceren is tot digitaal te trainen verstand.
Het feit dat de menselijke morele dimensie van integriteit niet exact is te omschrijven, wil niet zeggen dat het daarom niet bestaat. Het is het gebied dat verdwijnt zodra je het probeert te meten of vast te leggen.
Een scherm is niet kritisch, een scherm kun je niet omarmen, een scherm heeft geen moreel geweten. Een algoritme doet na wat iemand ooit heeft bedacht als (desnoods zelflerend) programma. Dit betekent naar mijn idee dat het onmogelijk is om alle denkbare kritische (morele) vragen en opmerkingen uit een dialoog te vertalen naar een digitaal programma. Het werken aan het complete pakket van competenties die nodig zijn om integer werken te bevorderen, is daarmee naar mijn mening niet mogelijk via een digitaal leertraject.
Kortom, wil je digitaal werken aan integriteit: ja, maar erken dat die werkwijze grenzen heeft en omarm vooral het gezamenlijk vraag-, twijfel- onderzoek- bespreek- en aanspreekgesprek voor het bevorderen van bewustzijn, inzicht en motivatie rondom integer werken en het voorkomen van ongewenst gedrag Dit vanuit het motto: integriteit leeft!
Meer weten? Neem gerust contact op.
