Welke norm geldt er voor de overheid en de bestuurders van dit land? In dit artikel deelt BING partner Peter Schokker zijn kijk op integriteit in het openbaar bestuur en zoomt in op gemeenteraden. Hij neemt namelijk waar dat integriteit op lokaal niveau beter is ingebed maar ziet tegelijkertijd ook verschillende uitdagingen voor (nieuwe) raadsleden. In dit stuk bespreken we dat we de weerbaarheid van bestuurders moeten vergroten en integriteit nog meer operationeel kunnen maken.
“Een beetje integer bestaat niet.”
Deze uitspraak deed Ien Dales, voormalig Minister van Binnenlandse zaken, precies 30 jaar geleden tijdens een speech op een congres van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Zij trok het begrip ook breder dan integer zijn in de zin van het voorkomen van corruptie, zij waarschuwt ook voor machtsbederf dat tornt aan een van de pilaren van onze democratische rechtstaat: integriteit. Met deze speech zette zij integriteit op de politiek-bestuurlijk kaart en de aandacht voor dit thema is sindsdien alleen maar toegenomen.
Belang van integriteit in het openbaar bestuur
“Als overheid werk je met belastinggeld en heb je vergaande bevoegdheden,” stelt Peter Schokker, partner bij BING. “Zo beschikt de overheid over de meest privacygevoelige informatie van burgers, geeft zij vergunningen uit die cruciaal zijn voor veel activiteiten en heeft zij het monopolie op geweld. En als jij naar de gemeente gaat omdat je een nieuw paspoort nodig hebt, dan moet die dienstverlening goed zijn. Je kan niet naar een concurrerende gemeente om daar je paspoort te halen. De lat ten aanzien van het overheidshandelen moet daarom hoog liggen. De stelling ‘een beetje integer bestaat niet’ is dan ook de norm die geldt voor de overheid in dit land.”
Bewaken van integriteit in het openbaar bestuur
“Als ik nadenk over het beter bewaken van integriteit in het openbaar bestuur dan geef ik een voor een jurist ongewoon antwoord,” zegt Schokker. “Ik denk namelijk dat meer regels niet de oplossing zijn. Ik denk juist dat het moet gaan over de essentie van wat het is om in het openbaar bestuur actief te zijn, voor wie je er zit en waarom je het doet. Dat gesprek moet veel meer gevoerd worden. Zodat je als volksvertegenwoordiger weet wat je rol is, waarom je daar zit. Het is veel meer een kwestie van cultuur, van de hogere democratische waarde zien, en minder een situatie waarbij we allemaal extra regels gaan bedenken om integriteit te borgen.”
Integriteit in de gemeenteraad
Tegelijkertijd ziet hij ook een verschil tussen de landelijke en meer lokale politiek zoals de gemeenteraden.
“Mijn waarneming is dat integriteit op lokaal niveau beter is ingebed. Mensen zijn zich daar soms beter bewust van de verwachtingen en spelregels dan in de landelijke politiek en van het collectieve, partijpolitiek overstijgende belang. Een gemeenteraad wil steeds vaker niet alleen een gedragen gedragscode hebben, de leden willen zich intrinsiek kunnen identificeren met de waarden waar zij als raadsleden gezamenlijk voor staan. Zij willen de mores van die raad tot uitdrukking brengen in de gedragscode. Voorheen was het iets dat uit de kast werd gepakt, een VNG model bijvoorbeeld, dat vervolgens werd vastgesteld door de gemeenteraad.
Steeds meer lijkt het besef bij gemeenteraden te zijn dat zij er geen politiek van moeten maken. Zij spreken af wat de norm is en wat er gebeurt als deze wordt overschreven vanuit een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel. Dat begint met de wettelijke spelregels maar die laten ruimte voor interpretatie, er moeten dus keuzes gemaakt worden bij het opstellen van zo’n gedragscode.”
Belangrijke uitdagingen rond integriteit van gemeenteraden
Drie actuele / belangrijke uitdagingen rond de integriteit van gemeenteraden zijn:
- Integriteit operationeel maken
- Weerbaarheid bestuurders
- Actie bij vermoedens van integriteitsschending
Integriteit operationeel maken
In algemene zin is de uitdaging altijd om integriteit operationeel te maken. Onlangs zijn er in heel Nederland nieuwe gemeenteraden geïnstalleerd, waarbij mensen soms onverwacht in de gemeenteraad belanden omdat ze ineens genoeg stemmen hebben behaald. Er worden geen inhoudelijke eisen gesteld aan een raadslid en er is geen vooropleiding noodzakelijk, toch moeten deze mensen het vanaf het eerste moment goed doen. Op het moment dat ze een verkeerde afslag nemen staan ze namelijk meteen als raadslid in de krant. Deze groep heeft baat bij praktische handvatten zodat ze snappen in welke context ze zich nu begeven en welke aandacht ermee gemoeid is.
Weerbaarheid bestuurders
Weerbaarheid van raadsleden tegen beïnvloedingspogingen van buitenaf. En dan met name de weerbaarheid tegen criminele beïnvloedingspogingen. De criminele wereld heeft er namelijk belang bij om gebruik te maken van bepaalde bevoegdheden van de overheid zoals het uitgeven van vergunning. Dat kan druk geven op raadsleden, wethouders of de burgermeester in de vorm van bedreigingen, intimidatie of chantage. BING ziet een toename van casuïstiek op dit terrein en werkt met verschillende gemeenteraden aan het vergroten van de weerbaarheid van zijn raadsleden.
Actie bij vermoedens van integriteitsschending
Wat doe je als raadslid op het moment dat je vermoedens hebt dat er iets niet deugt? Wat is dan het gremium waarin je dat bespreekt? Dat kan in de gemeenteraad, het presidium of bij de burgermeester zijn maar soms wordt dat bemoeilijkt door de verhoudingen tussen bijvoorbeeld coalitie en oppositie Dit is een belangrijk governance vraagstuk dat beantwoord moet worden: wie gaat er nou eigenlijk over? Er gaan bijvoorbeeld stemmen op om dergelijke gemeentezaken bij de provincie onder te brengen, om het (nog) meer uit de politieke sfeer te halen. Daarin moeten duidelijk afwegingen gemaakt worden.
Ondersteuning
Als partner bij BING werkt Peter Schokker aan onderzoeken naar integriteitsschendingen en ongewenste omgangsvormen en verzorgt hij trainingen en advies rondom integriteit. Hij is gespecialiseerd in bestuurlijk-juridische vraagstukken en werkt dus regelmatig met en voor gemeenteraden en bestuurders. Wilt u meer weten over de verschillende soorten ondersteuning die BING kan bieden? Neem dan contact met ons op via peterschokker@bureauintegriteit.nl of bel 033-2474300.
